Η «υποδοχή» των προσφύγων από γηγενείς

enwsi.gr

15/09/2020 | 23:35

0

ΤΑ ΒΑΣΙΚΑ ΣΗΜΕΙΑ (POWER POINT) ΤΗΣ ΕΠΙΣΤΗΜΟΝΙΚΗΣ ΑΝΑΚΟΙΝΩΣΗΣ ΤΟΥ ΣΠΥΡΟΥ ΤΖΟΚΑ, Πανεπιστημιακού δασκάλου και συγγραφέα, στη ημερίδα της Ο.Π.Σ.Ε (Ομοσπονδία Μικρασιατικών Συλλόγων Ελλάδας), 14 Σεπτεμβρίου 2019, στο πλαίσιο των εκδηλώσεων Μνήμης για τα 97 χρόνια από τη Μικρασιατική τραγωδία. Ο τίτλος της είναι «Η “υποδοχή” των Μικρασιατών προσφύγων από τον γηγενή πληθυσμό». Η ανακοίνωση και τα συμπεράσματα της βασίζονται σε ντοκουμέντα της εποχής και, κυρίως, στις εφημερίδες και αποτυπώνουν το διάχυτο ρατσισμό μιας μεγάλης μερίδας της «γηγενούς» κοινωνίας απέναντι στους μικρασιάτες πρόσφυγες. ΔΙΑΦΑΙΝΕΤΑΙ ΑΠΟ ΤΙΣ ΠΗΓΕΣ ότι η προσφυγιά δαιμονοποιούταν συχνά σαν αιτία κάθε κακού: από την οικονομική δυσπραγία του μεσοπολεμικού δημοσίου που «τους φορτώθηκε» ή την «έκρηξη της εγκληματικότητας» μέχρι την αυξημένη ανεργία των ντόπιων, το ρόλο τους σαν φτηνός «εφεδρικός στρατός» στη διάθεση των εργοδοτών ή σαν όργανα νοθείας των εκλογών, ακόμη και σαν παρακρατικοί τραμπούκοι.

1. Η ΤΡΑΓΩΔΙΑ……
Το τέλος του μεγαλοϊδεατισμού και η έναρξη μιας νέας εποχής για το ελληνικό κράτος σημαδεύτηκαν και εκβιάστηκαν από την τραγωδία της Μικράς Ασίας.
Η τραγωδία που τερμάτισε τον εξαετή πόλεμο που διεξήγαγε η Ελλάδα στο πλευρό των συμμάχων της Entente.
Το αποτέλεσμα της τραγωδίας αυτής ήταν η βίαιη εκρίζωση των ελληνικών πληθυσμών της περιοχής. Κάτω από τις γνωστές τραγικές συνθήκες συγκεντρώθηκαν στην Ελλάδα 1.500.000 περίπου πρόσφυγες, οι οποίοι προσδοκούσαν την άμεση και οργανωμένη βοήθεια του κράτους για να σταθούν στα πόδια τους.
Οι πρόσφυγες αυτοί, που στερούνταν τα πάντα και εικόνιζαν στα πρόσωπά τους την προηγηθείσα συμφορά, ήταν κατά ποσοστό 45% περίπου αγρότες και κατά 55% αστοί.
Η αποκατάσταση των προσφύγων και η απορρόφηση αυτών στους κόλπους της ελληνικής κοινωνίας απετέλεσαν μια βασανιστική διαδικασία για ένα κράτος όπως το ελληνικό του 1922, αλλά, όμως, και μια εποποιία μοναδική στην Ιστορία.

2. Η ΑΠΟΚΑΤΑΣΤΑΣΗ…
Το ελληνικό κράτος, που εξήλθε τραυματισμένο και οικονομικά βεβαρυμμένο από τον υπερδεκαετή πόλεμο, δε διέθετε ούτε τα οικονομικά μέσα, ούτε τις αντίστοιχες οργανωμένες υπηρεσίες για ένα τόσο μεγάλο έργο, όπως αυτό της αποκατάστασης των προσφύγων.
Στην προσπάθειά του να ανταποκριθεί στο έργο αυτό κατέφυγε στον εξωτερικό και εσωτερικό δανεισμό, ώστε να εξεύρει τα κεφάλαια. Έτσι, εκτός από τα προσφυγικά δάνεια που σύναψε με φορείς του εξωτερικού, εξέδωσε και έξι δάνεια στο εσωτερικό της χώρας μεταξύ των ετών 1923-1928.
Επιτροπή Αποκαταστάσεως Προσφύγων (ΕΑΠ)29 Σεπτεμβρίου 1923 υπεγράφη ανάμεσα στην κυβέρνηση και της ΚΤΕ συμφωνία για την ίδρυση της Επιτροπής Αποκαταστάσεως Προσφύγων (ΕΑΠ)Πρώτος πρόεδρος ήταν ο Herny Morgenthau. Δάνεια (1 εκατομ. λιρών + το «προσφυγικό δάνειο» 12,3 εκατομ. λιρών) Η ΕΑΠ άρχισε να λειτουργεί στις 11 Νοεμβρίου 1923 και συνέχισε να λειτουργεί μέχρι το Δεκέμβριο του 1930

3. Η Ε.Α.Π…. Στη σύντομη αυτή καταγραφή του προσφυγικού ζητήματος θα παραλείψουμε τις διαδικασίες και ενέργειες που έγιναν για την αποκατάσταση των προσφύγων.

4. ΔΥΣΚΟΛΙΕΣ ΚΑΙ ΕΥΚΑΙΡΙΕΣ….
Η μαζική αυτή άφιξη δεν απετέλεσε μόνο ένα βαρύ φορτίο για την ήδη βεβαρυμένη και υπανάπτυκτη ελληνική οικονομία αλλά και κινητήριο μοχλό και προϋπόθεση για την ανάκαμψή της.
Η ίδια η προσπάθεια αποκατάστασης των προσφύγων, σε συνθήκες ύφεσης του διεθνούς εμπορίου και διεθνούς κρίσεως, λειτούργησε σαν ένας μηχανισμός για την υπέρβαση της ύφεσης και για την αναδιάρθρωση της οικονομίας.
Τόπος εγκατάστασης προσφύγων: Μακεδονία52,2% – Στερεά Ελλάδα 25,1% Θράκη8,8% Νησιά Αν. Αιγαίο 6% Θεσσαλία 8% Κρήτη 3% Πελοπόννησος 3% Ήπειρος 7% Κυκλάδες 4% Ιόνια νησιά3%.

5. Η ΑΝΑΚΑΜΨΗ ΤΗΣ ΟΙΚΟΝΟΜΙΑΣ….
Αυτό οφειλόταν στις οικονομικές διαδικασίες που ενεργοποιούσε η αποκατάσταση και στη διακίνηση μεγάλων οικονομικών μεγεθών που αυτή απαιτούσε.
Η στέγαση των προσφύγων, τα αποξηραντικά έργα, η οδοποιία, οι επικοινωνίες, η παραγωγή υφαντουργικών ειδών πρώτης ανάγκης εμφανίστηκαν, αφενός, ως επείγοντες και επιτακτικοί στόχοι κοινωνικής πολιτικής και λειτούργησαν, αφετέρου, ως προσοδοφόροι τομείς για τις ελληνικές και ξένες επιχειρήσεις.
Οι δραστηριότητες αυτές συνέβαλαν με τη σειρά τους στη διεύρυνση της εσωτερικής αγοράς.

6. ΑΓΡΟΤΙΚΗ ΜΕΤΑΡΡΥΘΜΙΣΗ……….
Ταυτόχρονα, η άφιξη των προσφύγων εξανάγκασε στην επιτάχυνση του προγράμματος της αγροτικής μεταρρύθμισης, που νομοθετήθηκε το 1917, καθώς η πίεση της αγροτικής αποκατάστασης μεγάλου μέρους αυτών ήταν άμεση και έντονη.
Έτσι, σταδιακά δημιουργήθηκε η νέα μορφή ιδιοκτησίας της γης στην ελληνική ύπαιθρο, που ήταν ο μικρός οικογενειακός αγροτικός κλήρος, γεγονός ευεργετικό για την ανάπτυξη της οικονομίας και τον εκσυγχρονισμό της χώρας.
Αγροτική αποκατάσταση Απορρόφησε το 86% των συνολικών πόρων. Δημιουργία οικισμών. Εγκατάσταση οικογενειών. Το 1928 στο σύνολο αγροτών, οι περισσότεροι ήταν νέοι ιδιοκτήτες (πρόσφυγες και ακτήμονες)

7. ΣΥΜΒΟΛΗ ΣΤΗΝ ΕΘΝΙΚΗ ΟΜΟΙΟΓΕΝΕΙΑ……
Σημαντική, τέλος, ήταν η συμβολή του προσφυγικού κόσμου στο μετασχηματισμό και τον εκσυγχρονισμό του βορειοελλαδικού χώρου.
Η εγκατάσταση μεγάλου αριθμού προσφύγων στη βόρεια Ελλάδα συνέβαλε αποφασιστικά στη διαμόρφωση εθνικής ομοιογένειας “των νέων ελληνικών χωρών”.
Η Μακεδονία στην οποία το ελληνικό στοιχείο αριθμούσε στο 42% περίπου του συνόλου του πληθυσμού το έτος 1913, έφθασε το 1926 το ποσοστό του 90% περίπου αμιγούς ελληνικού πληθυσμού. Στη Θράκη τα παραπάνω ποσοστά ήταν 17% και 62% αντίστοιχα.
Τα στοιχεία αυτά και μόνον δείχνουν ότι ο βορειοελλαδικός χώρος καθορίσθηκε κατά κάποιο τρόπο από τις συνέπειες της μικρασιατικής καταστροφής και από την επακόλουθη ανταλλαγή των πληθυσμών.

8. Η ΣΥΜΒΟΛΗ ….Είναι χαρακτηριστικό αυτό που γράφει ο Munkman : “Ένας καθυστερημένος αγροτικός πληθυσμός που ζούσε πρωτόγονα με περιορισμένες επαφές με τον κόσμο ήρθε ξαφνικά σε επαφή με μια μεγάλη, αστικοποιημένη , εμπορευόμενη ομάδα.” Αν και υπάρχει κάποια υπερβολή στην άποψη αυτή, φαίνεται, εντούτοις, η συμβολή των προσφύγων στη νέα πορεία του ελληνικού κράτους.

9. Η ΕΠΟΠΟΙΪΑ Η άφιξη των προσφύγων στην Ελλάδα και η συνακόλουθη επιχείρηση αποκατάστασης αυτών απετέλεσαν μια εποποιία, όπως προαναφέρθηκε, για την υπανάπτυκτη, αδύναμη και λαβωμένη από τους συνεχείς πολέμους Ελλάδα.

10. ΓΗΓΕΝΕΙΣ ΚΑΙ ΠΡΟΣΦΥΓΕΣ«ΑΥΤΟΙ ΦΑΝΤΑΖΑΝ ΔΙΚΟΙ ΜΑΣ. ΓΙ’ ΑΥΤΟ ΤΟΥΣ ΦΟΒΑΜΑΙ ΠΕΡΙΣΣΟΤΕΡΟ.» Η φράση που χαρακτήρισε την υποδοχή των προσφύγων από τον γηγενή πληθυσμό.

11.«Εφημερίς των Βαλκανίων»:
Από το 1916 αρχίζουν να έρχονται πρόσφυγες, 400.000 περίπου χριστιανοί Έλληνες του Πόντου που ζητάνε τη βοήθεια της μητέρας Πατρίδας. Τι έγινε λοιπόν με αυτούς; Ήταν τα πρώτα δείγματα.
Ας δούμε μια ανταπόκριση της εποχής από την εφημερίδα «Εφημερίς των Βαλκανίων»: «Οι δυστυχείς Καυκάσιοι λιμοκτονούν και πάλιν, παρά τας διαφόρους διαβεβαιώσεις, ότι ελήφθη πάσα φροντίς να μη μένωσι νηστικοί, ότι θα γίνουν πρατήρια, ότι τέλος δεν θ’ αποθάνουν από την πείναν και το κρύο… Μετά φρίκης μανθάνομεν ότι αποθνήσκουν 44 καθ’ εκάστην…. Εμάθομεν ακόμη ότι τα δήθεν Νοσοκομεία των προσφύγων είναι σε αθλία κατάστασιν, υπάρχουν μόνον δύο ιατροί, οι οποίοι μόλις προφταίνουν να πιστοποιούν τους θανάτους, Δεν θέλομεν να είπωμεν περισσότερα, νομίζομεν όμως ότι αν τους παραδίδομεν εις τον Μουσταφά Κεμάλ, θα τους μεταχειρίζετο ίσως καλύτερον…»

12. Υπάρχουν, όμως, και άλλα δείγματα:
Γρηγόρης Δαφνής: “Λίγο πριν την αναχώρηση από τη Σμύρνη των ελληνικών υπηρεσιών και ενώ το μέτωπο είχε σπάσει, ο νεαρός πολιτικός Γεώργιος Παπανδρέου ενημερώνεται από τον Στεργιάδη για την επερχόμενη καταστροφή. Στην ερώτηση του Παπανδρέου «Γιατί δεν ειδοποιείτε τον κόσμο να φύγει;», ο Στεργιάδης απαντά: «Καλύτερα να μείνουν εδώ να τους σφάξει ο Κεμάλ γιατί αν πάνε στην Αθήνα θα ανατρέψουν τα πάντα»”

13. ΑΣΤΙΚΗ ΠΡΟΣΦΥΓΙΚΗ ΤΑΥΤΟΤΗΤΑ…..
Αστική προσφυγική ταυτότητα: Περιχαράκωση στο χώρο. Παραμέληση από το κράτος. Εχθρική αντιμετώπιση από ντόπιους. Έντονη θρησκευτικότητα. Πρόσδεση με τους ιδιαίτερους τόπους καταγωγής. Αίσθηση ανωτερότητας.

14. ΕΧΘΡΙΚΗ ΑΝΤΙΜΕΤΩΠΙΣΗ….
«Οι Τούρκοι μας έδιωξαν σαν Έλληνες και οι Έλληνες μας δέχτηκαν σαν Τούρκους» Αυτό χαρακτηρίζει τις εφιαλτικές στιγμές της υποδοχής. Όπως τότε, όταν ξεριζωμένοι, ταλαιπωρημένοι και κυνηγημένοι προσδοκούσαν κάποιο χέρι να τους βοηθήσει. Και περίμεναν το χέρι του συμπατριώτη τους, του Έλληνα. Δεν ήθελαν ελεημοσύνη, ζεστή καρδιά ήθελαν.

15. ΑΙΤΙΕΣ…
Έντονος διαχωρισμός ντόπιων – προσφύγων στο Μεσοπόλεμο. Οι πρόσφυγες ως οικονομική «απειλή» για τους ντόπιους. Η διάκριση ντόπιοι-πρόσφυγες είχε οιωνεί εθνοτικά χαρακτηριστικά. Πρόσδεση προσφύγων στον Βενιζελισμό. Φόβος ριζοσπαστικοποίησης προσφύγων.

16. ΠΑΡΑΔΕΙΓΜΑ:
Οι πρόσφυγες θα συνεχίσουν για χρόνια να αντιμετωπίζουν τη βία των μοναρχικών ντόπιων, ως πραγματικοί ή υποτιθέμενοι βενιζελικοί.
Ο εμπρησμός του προσφυγικού οικισμού του Βόλου μετά το αποτυχημένο πραξικόπημα των βενιζελικών του 1935 περιγράφεται ως εξής από το Σπύρο Λιναρδάτο:
«Αντιβενιζελικοί μπράβοι βάζουν φωτιά στα προσφυγικά παραπήγματα και γίνεται στάχτη μαζί με την περιουσία των προσφύγων κι ένας νεαρός πρόσφυγας που δεν πρόλαβε να φύγει…»

17. ΟΙ ΓΕΙΤΟΝΙΕΣ ΤΩΝ ΠΡΟΣΦΥΓΩΝ…
Δύσκολες εποχές. Οι πρόσφυγες αναζητούσαν κάποιο καταφύγιο, αναζητούσαν μια στέγη, ένα πιάτο φαγητό, προσπαθούσαν να επιβιώσουν.
Παράγκες και χαμόσπιτα παντού στις γειτονιές των προσφύγων. Ένα χέρι υποστήριξης ζητούσαν. Να πιαστούν, να κρατηθούν.
Στη Σμύρνη τα πλοία των «συμμάχων» τους έριχναν καυτό νερό για να τραβήξουν τα απλωμένα χέρια τους. Τους έκαιγαν τα χέρια, για να μην πιαστούν. Στην Ελλάδα τους έκαιγαν τις καρδιές, για να μην ορθοποδήσουν.

18. ΒΡΑΔΙΝΗ…
Πρωτοσέλιδο της εφημερίδας Βραδινής, στις 3 Δεκέμβρη του 1923. Πρώτη – πρώτη σελίδα φιλοξενούσε άρθρο, υπογεγραμμένο από συντάκτη με ψευδώνυμο, Πρωτέας.
Μια μαχαιριά στην καρδιά των προσφύγων. Ένα βαθύ τραύμα στην αξιοπρέπεια τους, ένα βαθύ ρήγμα στον πατριωτισμό τους. Κυρίως, όμως, ένα κακό μήνυμα στους ελλαδίτες.
Το κατάπτυστο και ρατσιστικό αυτό άρθρο αναφερόταν στους μικρασιάτες πρόσφυγες που είχαν εγκατασταθεί στην Αθήνα. Και τους έκρινε για τον τρόπο εγκατάστασης, τον πρόχειρο τρόπο, σαν να ήταν στο χέρι τους ή να υπήρχε και άλλος τρόπος. Σαν να μην ήθελαν εκείνοι κάτι καλύτερο.

19. «ΑΦΓΑΝΙΣΤΑΝΟΥΠΟΛΙΣ»…
Είχε τίτλο «Αφγανιστανούπολις», υποστηρίζοντας πως σε τέτοια είχαν μετατρέψει οι μικρασιάτες πρόσφυγες την Αθήνα. Ούτε καν Έλληνες τους θεωρούσαν. «Οι τουρκόσποροι με τους ναργιλέδες που μας φορτωθήκανε!» Έλεγαν.

20. ΘΛΙΒΕΡΗ ΠΕΡΙΓΡΑΦΗ… ΑΠΟΣΠΑΣΜΑΤΑ: …….
«Η πολυανθρωπία έφερε και την ασχημίαν μαζί της. Η παράγκα, η οποία το πολύ να ενεφανίζετο άλλοτε εις τα άκρα της πόλεως ευδοκιμεί εις τα κέντρα μας, όσον ούτε οι καμέλιες εις φιλανθή οίκον. Αν τουλάχιστον επρόκειτο περί κομψού παραπήγματος, περί απλουστάτου παραπήγματος εις μορφήν και σχήμα. …….Πολλά είχομεν επιτύχει εις την πόλιν μας, αν και υπήρχον δι’ αυτήν οι πλέον δυσμενέστεροι όροι. Και προ παντώς είχομεν πραγματοποιήσει κάποια τάξιν, ευπρέπειαν, ανθρωπισμόν. Κουρελόπανα δεν ενεφανίζοντο εις το κέντρον της πρωτευούσης».

21. ΤΡΙΤΟΚΟΣΜΙΚΕΣ ΕΙΚΟΝΕΣ…… .Συνέχεια
« Ένα από τα αναρίθμητα κατορθώματα της μεγαλειώδους εκείνης εποχής, η οποία έκαμε την μεγάλην Ελλάδαν εντός των Αθηνών και του Πειραιώς, είνε και η εμποροπανηγυροποίησις των κέντρων της πρωτευούσης. Τζιεράκια τηγανίζονται εις αυτά, κωλόπανα κυματίζουν, σανιδώματα προχείρων ικριωμάτων τοποθετούνται εις τα καλλίτερά μας πεζοδρόμια, μανδήλια, τσεμπέρια, βλαχόκαλτσες, τηγάνια, παληοπάπουτσα, αντεριά, κρεμώνται εις καλύβας του αθιγγανικωτέρου είδους, χαλβάδες και ρεβάνς εκτίθενται προ ευπρεπών καταστημάτων, κηπάρια δημοτικά, τα οποία είχον αποκτήσει ολίγους καλούς πρασίνους τόνους ηρημώθησαν, τσόκαρα κροτούν εις τα κέντρα και κραυγαί χωρίων αντηχούν εις τας πλατείας»

22. ΤΟ ΧΕΙΡΟΤΕΡΟ!! ΑΓΝΟΟΥΝ ΤΟ ΚΑΛΟ…
«Την στιγμήν, όπου η πόλις μας έβαινε προς την ευπροσωποτέραν εμφάνισίν της, επήλθεν η αρρυθμία, η τσαπατσουλωσύνη, η ασχημία, η βαρβαρότις και έστησαν βάναυσον χορόν εις τα πλέον συχναζόμενα και ευπρεπή μέρη της. Ευθύνην δεν δυνάμεθα να αποδώσωμεν εις τους διαπράττοντας τας ασχημίας ταύτας. Αυτοί όπως ήξευραν και όπως ηδυνήθησαν έπραξαν. Μη έχοντες το αίσθημα της τάξεως δεν ηδύναντο να την εκδηλώσουν, αγνοούντες δε την έννοιαν του καλού δεν ηδύναντο να την φανερώσουν.»

23. ΛΑΙΜΟΔΕΤΗΝ….
«Εφθάσαμεν ούτω να γίνωμεν πόλις του Αφγανιστάν, ενώ δεν υπήρχε κανείς λόγος και ενώ μια τοιαύτη κατάστασις δεν είνε αρετή. Συνηθίσαμεν τόσον εις τας αθλιότητας ταύτας ως την κανονικήν εκδήλωσιν του αθηναϊκού βίου, ώστε νομίζω ότι θα πρέπει να θεωρώμεν ως αντινομίαν την εμφάνισιν των αρμοδίων χωρίς σαρίκι. Προτείνομεν, λοιπόν να φορέσουν τούτο όλοι οι δημοτικοί μας άρχοντες, αλλά και μπουρνούζια με το μαρκούτσι του ναργιλέ εις το χέρι. Τι διάβολο άρχοντες της αφγανιστανουπόλεως είναι ούτοι φορούντες λαιμοδέτην και καπέλο.»

24. ΕΙΣΒΟΛΕΙΣ…..
Στο άρθρο αυτό διαπιστώνουμε ότι οι πρόσφυγες ήταν ξένο σώμα.
Τόσο αυτοί όσο κι οι συνοικισμοί τους περιγράφονταν σαν κάτι ολοκληρωτικά ξένο από την «αυθεντικά ελληνική» κοινωνία των γηγενών, σαν «εισβολείς» που έχουν έρθει να καταστρέψουν τον «ελληνικό τρόπο ζωής» της παραδοσιακής «μικράς πλην εντίμου» Ελλάδας.

25. ΕΞΙΛΑΣΤΗΡΙΑ ΘΥΜΑΤΑ….
Και αυτό φόβιζε και ανησυχούσε Προετοιμάζονταν ένα τέτοιο κλίμα για να φορτώσουν όλα τα κακά στους πρόσφυγες. Από αρρώστιες, επιδημίες ως εγκληματικές ενέργειες. Κάτι σαν εξιλαστήρια θύματα δηλαδή μιας κοινωνίας που φυτοζωούσε. Όπως συνήθως γίνεται.

26. ΡΑΤΣΙΣΜΟΣ…..
Οι πρόσφυγες ήταν αντιμέτωποι με το διάχυτο ρατσισμό μιας μεγάλης μερίδας της «γηγενούς» κοινωνίας. Ο «Τύπος» πρωτοστατούσε στη διαρκή αναζωπύρωση του ρατσισμού.
Η προσφυγιά δαιμονοποιούταν συχνά σαν αιτία κάθε κακού, από την οικονομική δυσπραγία του μεσοπολεμικού δημοσίου που «τους φορτώθηκε» ή την «έκρηξη της εγκληματικότητας», μέχρι την αυξημένη ανεργία των ντόπιων, το ρόλο τους σαν φτηνός «εφεδρικός στρατός» στη διάθεση των εργοδοτών ή σαν όργανα νοθείας των εκλογών, ακόμη και σαν παρακρατικοί τραμπούκοι.

27. ΧΑΡΑΚΤΗΡΙΣΜΟΙ 1….
Γκιαούρηδες ή Ρωμιοί στη Μικρασία, Τούρκοι ή Τουρκόσποροι στην Ελλάδα. Ήταν οι Τουρκόσποροι, οι γιαουρτοβαφτισμένοι, οι ογλούδες, οι πρόσφυγκες, οι Σμυρνιές και οι παστρικές.

28. ΑΚΡΑΙΕΣ ΣΥΜΠΕΡΙΦΟΡΕΣ….
Οι αντιλήψεις αυτές ενθαρρύνουν ακραίες συμπεριφορές. Ρατσιστικές πρακτικές αναδύονται, όπως η απαίτηση φασιστικών ομάδων να επιβληθεί στους πρόσφυγες διακριτικό σήμα, για να τους αναγνωρίζουν οι Έλληνες και να τους αποφεύγουν. Ως αποδιοπομπαίοι τράγοι, φορτώνονται εγκληματικές ενέργειες και θεωρούνται υπαίτιοι πολλών κακών.

29. ΧΑΡΑΚΤΗΡΙΣΜΟΙ 2.
Ο βουλευτής Σπετσών Περικής Μπουμπουλής θα πει το 1934 στους πρόσφυγες βουλευτές ότι «οι Εβραίοι της Θεσσαλονίκης είναι πιο Ρωμιοί από σας», ενώ ο Νίκος Κρανιωτάκης, μοναρχικός εκδότης του «Πρωινού Τύπου», θα απαιτήσει το 1933, στην εφημερίδα του, να φορέσουν οι πρόσφυγες κίτρινα περιβραχιόνια για να τους ξεχωρίζουν και να τους αποφεύγουν οι Έλληνες.

30. «Φωτιά στους τουρκόσπορους πρόσφυγες».
Το παραμύθι της ογλοκρατίας, θα καταλήξει ένα χρόνο μετά την Καταστροφή στο να ζητούνται πογκρόμ για να καθαρίσει η Αθήνα από τους Τουρκόσπορους, όπως λέγανε τους πρόσφυγες οι μοναρχικοί.
Στο συλλαλητήριο των μοναρχικών στις στήλες του Ολυμπίου Διός το 1923 λοιπόν, ακούγεται το μάλλον προβλέψιμο «Φωτιά στους τουρκόσπορους πρόσφυγες».
Αυτή τη στάση δεν την κράταγαν μόνο οι αμόρφωτοι οπαδοί του Βασιλιά, αλλά και ο εκδότης της γνωστής μας Καθημερινής, Γεώργιος Βλάχος, ο οποίος ακόμα και το 1928, κάποια χρόνια πριν καλωσορίσει τους Γερμανούς στην Αθήνα χαρακτήριζε τους πρόσφυγες «προσφυγική αγέλη».31. 31

31. ΑΝΘΡΩΠΙΝΑ ΝΑΥΑΓΙΑ….
Για τον αθηναίο μικροαστό, τα «ανθρώπινα ναυάγια» της Μικρασίας που συνωστίζονται στους δημόσιους χώρους της πρωτεύουσάς «του», της δικής του πρωτεύουσας, έχουν χάσει μια για πάντα τη σχέση τους με τον «ανθρώπινο πολιτισμό», έχοντας μετατραπεί σε άγρια ζώα.

32. Η ΕΛΠΙΔΑ……
Και όμως οι πρόσφυγες συνέχιζαν να παλεύουν με αξιοπρέπεια και εντιμότητα και να στρώνουν τη ζωή τους. Και πρόσφεραν. Μέσα από την κατάρρευση γεννιόταν η ελπίδα, από τη στάχτη ο φοίνικας. Οικοδομούσαν λιθαράκι – λιθαράκι το αύριο. Και τα κατάφερναν. Και τότε έγιναν αντικείμενο ζηλοφθονίας!!!

33. ΚΑΙ Η ΖΗΛΟΦΘΟΝΙΑ…..
Όταν προχωρούσαν μπροστά παρά τις αντιξοότητες προκαλούσαν το φθόνο των ντόπιων. Με τον καιρό, η απέχθεια για τους «εισβολείς» μετατρέπεται σε δυσφορία για την υποτιθέμενη «άλωση» της πόλης απ’ αυτό το «ξένο στοιχείο», καθώς τα «ναυάγια» ξαναφτιάχνουν τη ζωή τους, προκαλώντας νέα άγχη στους νοσταλγούς της «μικράς πλην εντίμου» κοινωνίας που παρήλθε ανεπιστρεπτί.

34. ΚΑΙ ΤΑ ΕΠΟΜΕΝΑ ΧΡΟΝΙΑ…
Και πολιτικά. Τον τυφλό και ανερμάτιστο βενιζελισμό και αντιβενιζελισμό τον πλήρωναν και πάλι οι πρόσφυγες. Επαγγελματίες ψηφοφόρους τους έλεγαν οι αντιδραστικοί γηγενείς, ότι η ψήφος τους τάχα νοθεύει την πραγματική βούληση του εκλογικού σώματος.

35. ΕΚΛΟΓΕΣ 1928……
Η εφημερίδα «Καθημερινή», γνωστή και από το παρελθόν της, δημοσιεύει προεκλογικά στις 14 Ιουλίου του 1928 κύριο άρθρο με το χαρακτηριστικό τίτλο «Και πάλιν ο ‘λεπρός’», όπου κάποιος φανταστικός ανώνυμος πρόσφυγας εξηγεί στους αντιβενιζελικούς το μάταιο της προεκλογικής τους καμπάνιας.

36. Ο ΑΝΩΝΥΜΟΣ ΠΡΟΣΦΥΓΑΣ!!!!
ΑΠΟΣΠΑΣΜΑΤΑ: «Αισθάνομαι την ανάγκην να κάμω και πάλιν μίαν προδοσίαν. Εγώ ο πρόσφυξ, ο χθεσινός πολίτης του Ελληνικού Κράτους, τολμώ να σας δώσω αυτήν την συμβουλήν εις σας τους γηγενείς…… Σας συμβουλεύω λοιπόν ν’ απόσχετε από τας εκλογάς. Δεν πρέπει να έχετε την εσφαλμένην ιδέαν ότι ημείς οι πρόσφυγες είμεθα σύμμαχοι του βενιζελισμού. Δεν είμεθα καν ελεύθεροι πολίται. Είμεθα αιχμάλωτοι του βενιζελισμού. Δεν θα εκπλαγήτε βεβαίως αν σας ειπώ ότι ο κάθε πρόσφυξ έχει εφοδιασθή με τριπλά και τετραπλά βιβλιάρια, ότι θα έχη εις τα χέρια του τριπλά και τετραπλά ψηφοδέλτια, δια να μη σας είπω περισσότερα. Αυτό είναι το κύριον επάγγελμά μας. Ο κάθε πρόσφυξ έχει βεβαίως ένα δεύτερον επάγγελμα, αλλά το κύριον επάγγελμά του, αυτό από το οποίον αποζή, αυτό που αποτελεί την υπόστασίν του, είναι ψηφοφόρος του βενιζελισμού».

37. ΣΥΜΒΟΥΛΗ ΚΑΙ ΠΡΟΣΒΟΛΗ…..
Και άλλο δημοσίευμα: «Οι γηγενείς είτε βενιζελικοί είναι είτε αντιβενιζελικοί είτε δημοκράται ή βασιλόφρονες πρέπει να γνωρίζουν ένα και το αυτό, ότι εφ’ όσον ψηφίζουν Βενιζέλον, ψηφίζουν κατ’ ανάγκην πρόσφυγας και εφ’ όσον ψηφίζουν πρόσφυγας ψηφίζουν την αρπαγήν και την απώλειαν της αγροτικής χθές, της κτηματικής σήμερον, της αστικής αύριον περιουσίας των. Διατί να υφιστάμεθα την υπέρ των προσφύγων καθολικήν αυτήν απαλλοτρίωσιν της Ελλάδος;»

38. ΟΙ ΑΡΠΑΓΕΣ….
Οι «ατυχείς» πρόσφυγες ήταν άρπαγες και υπεύθυνοι της απαλλοτρίωσης της Ελλάδας!!!

39. ΚΑΙ ΑΛΛΟ ΑΡΘΡΟ……
Στο κύριο άρθρο της επόμενης το κάνει πιο σαφές για όσους δεν το είχαν καταλάβει. Το δηλητήριο ρίχνεται όλο μαζί.

40. ΚΙΝΔΥΝΕΥΟΥΜΕ…
«Δεν κινδυνεύει εκ της ενδεχομένης επικρατήσεως του βενιζελισμού μόνον το πολιτικόν καθεστώς. Εγκαθισταμένης της πολιτικής Δικτατορίας του βενιζελισμού εν Ελλάδι, θα έχωμεν αναποτρέπτως ανάλογον προς αυτήν οικονομικήν δικτατορίαν ασκουμένην εις βάρος των γηγενών κατοίκων της χώρας. Στηριζόμενος σχεδόν αποκλειστικώς επί των προσφύγων ο βενιζελισμός, διαθέτων ως μόνην σχεδόν εκλογικήν δύναμιν τα δεκαπλά κατ’ άτομον εκλογικά βιβλιάρια των προσφύγων, βασίζων επί του προσφυγικού κόσμου την πολιτικήν του υπόστασιν, οφείλει κατ’ ανάγκην να προσοικειωθή τα συμφέροντα των οπαδών του και να ικανοποιήση αυτά καθ’ όλην την δυνατήν κλίμακα. Αλλά τα συμφέροντα των προσφύγων, κατά μοιραίαν τραγικήν δυσμένειαν, είναι ως γνωστόν τελείως αντίθετα προς τα συμφέροντα των γηγενών. Αι οικίαι και τα αστικά εν γένει κτήματα των γηγενών θα καταστούν βορά των προσφύγων……..».

41. ΡΑΤΣΙΣΤΙΚΟΣ ΛΟΓΟΣ…….
«Συμπονούμεν και συμπαθούμεν τους πρόσφυγας ως ανθρώπους και αδελφούς δυστυχήσαντας και παθόντας, αλλά δεν τους θέλομεν ούτε ως ψηφοφόρους, ούτε ως εκλογείς, ούτε ως εκλεξίμους, ούτε ως πολίτας δικαιουμένους να κυβερνήσουν την Ελλάδα».

42. ΚΑΙ ΑΛΛΟ ΔΗΜΟΣΙΕΥΜΑ…
Η εφημερίδα «Εμπρός» στην ίδια συγχορδία κατακεραύνωνε με ένα ρατσιστικό παραλήρημα τους πρόσφυγες σαν ανθρώπους μιας κατώτερης φυλής.

43. ΚΑΙ ΑΓΥΡΤΕΣ!!!
«Οι πρόσφυγες ελθόντες ενταύθα θύματα μιας τραγικής καταστροφής δεν εδιδάχθησαν πως πρέπει να έχουν και αυτοί γνώμην επί των κοινών, εκλέγοντες ομού μετά των άλλων τους ανθρώπους οι οποίοι θα τους διοικούν, αλλά πώς να νοθεύουν την γνώμην των άλλων. Δεν εδιδάχθησαν πώς να ψηφίζουν ως ελεύθεροι πολίται, αλλά πώς να αλλοιώνουν την ψήφον των άλλων. Οι βενιζελικοί γνωρίζουν ότι ο ελληνικός λαός τους θεωρεί πραγματικούς εχθρούς του, χυδαίους απατεώνας και αγύρτας και ουδέποτε θα εκδηλώση προς αυτούς την εμπιστοσύνην του, δια τούτο δε στηρίζουν τας ελπίδας τους μόνον εις τους ευνοηθέντας υπό της τύχης και της ιδικής μας νομιμότητος πρόσφυγας»

44. ΣΤΟΧΟΠΟΙΗΣΗ……
Παραλήρημα εναντίον ανυπεράσπιστων ανθρώπων. Στοχοποίηση και τρομοκρατία που ξεπερνούσαν το συνηθισμένο πλαίσιο.

45. ΟΙ ΕΙΣΒΟΛΕΙΣ!!!
Για την αντιβενιζελική προπαγάνδα, ο κομματικός εχθρός ταυτίζονταν με τον «εθνοτικό» εχθρό. Και το εννοούσαν. Το τελικό διακύβευμα ήταν η ζωή και η περιουσία των ντόπιων Ελλήνων που εποφθαλμιούν οι «εισβολείς»!!! Έτσι τους ονόμαζαν τώρα: εισβολείς. O προσφυγικός ελληνισμός με την επωνυμία «εισβολείς».

46. ΔΗΜΟΣΙΕΥΜΑΤΑ…
Και η προπαγάνδα φούντωνε καθημερινά. Ο τύπος στην πρώτη γραμμή. Οι πρόσφυγες παρακολουθούσαν άναυδοι τα συνεχή υβριστικά δημοσιεύματα.

47. ΓΙΑΤΙ;
Γιατί τα έκαναν όλα αυτά; Με έναν σμπάρο δύο τρυγόνια. Και τον ρατσισμό τους εκφράζουν και τον Βενιζέλο χτυπούν. Κυρίως, όμως, θέλουν να τρομοκρατήσουν τον φτωχό λαό. Να μην διανοηθεί να σηκώσει κεφάλι.

48. Η ΔΥΝΑΜΗ ΤΟΥ ΒΕΝΙΖΕΛΙΣΜΟΥ….
Οι πρόσφυγες ήταν ακόμη η δύναμη του Βενιζελισμού. Δεν έπιναν πλέον νερό στο όνομα του, αλλά ίσως από κεκτημένη ταχύτητα, ίσως από συνήθεια, ίσως, επειδή δεν έβλεπαν κάτι άλλο, ίσως από απόγνωση συνέχιζαν να υποστηρίζουν τον Λευτεράκη, όπως τον αποκαλούσαν. Η προτίμηση τους αυτή τους στοίχιζε.

49. Η ΔΥΝΑΜΗ ΤΩΝ ΠΡΟΣΦΥΓΩΝ……
Εξάλλου ο προσφυγικός ελληνισμός αποτελούσε ένα τεράστιο εκλογικό σώμα. Το εκλογικό αυτό σώμα ήταν ο στόχος της άθλιας αυτής προπαγάνδας. Το σώμα αυτό έβγαζε κυβέρνηση. Έπρεπε κάτι να κάνουν γι’ αυτό. Και προσπαθούσαν.

50. ΤΟ ΚΥΚΝΕΙΟ ΑΣΜΑ….
Δεν ήταν όμως αργότερα έτσι. Άλλαξαν τα πράγματα. Το κύκνειο άσμα της υποστήριξης του Βενιζέλου ήταν οι εκλογές του 1928. Με κρύα καρδιά και σε αυτή την αναμέτρηση οι πρόσφυγες ψήφισαν Βενιζέλο. Όχι όλοι, αλλά ένας μεγάλος αριθμός.

51. Η ΣΥΜΦΩΝΙΑ ΤΗΣ ΑΓΚΥΡΑΣ…….
Τα ανάθεμα και η μεταστροφή ξεκίνησαν δύο χρόνια μετά τις εκλογές, μετά τη συμφωνία της Άγκυρας για την ανταλλαγή των περιουσιών.
Τότε επιβεβαιώθηκε η πολιτική φιλοσοφία του Βενιζέλου για τη νέα εξωτερική πολιτική που ήδη είχε χαραχθεί μετά τη συνθήκη της Λοζάνης :
«Όσον αφορά τας σχέσεις προς τους γείτονάς μας, επιθυμώ να επαναλάβω και την εσπέραν ταύτην ότι η Ελλάς αποδέχεται ειλικρινώς και ανεπιφυλάκτως τας συνθήκας της ειρήνης, δια των οποίων ετερματίσθη ο μεγάλος πόλεμος.»

52. «ΆΝΤΕ ΚΑΙ ΚΑΛΗ ΠΑΤΡΙΔΑ»
Τότε ο προσφυγικός ελληνισμός δέχθηκε την πρώτη μαχαιριά. Συνέχιζε όμως να ζει στις ψευδαισθήσεις του, με την ελπίδα της επιστροφής στα σπίτια τους. «Άντε και καλή πατρίδα» έλεγαν.

53. ΤΟ ΠΑΡΕΛΘΟΝ….
Ο Βενιζέλος εκτός από τις προσδοκίες έφερνε και τους εφιάλτες του παρελθόντος. Εξάλλου ποιος μπορεί να σβήσει με μια γόμα το παρελθόν, ιδιαίτερα όταν οι πληγές είναι ακόμα ανοιχτές; Δεν γίνεται. Και αυτό το γνώριζαν καλά όλοι αυτοί που προσπαθούσαν να το θολώσουν. Δεν μπόρεσαν.

54. ΜΕΤΑΣΤΡΟΦΗ……
Γρήγορα ο προσφυγικός ελληνισμός θα άλλαζε πολιτικό στρατόπεδο. Η μεταστροφή αυτή φάνηκε στις επόμενες εκλογές, το 1933, όπου οι προσφυγικές συνοικίες της Αττικής έδωσαν πρωτόγνωρα υψηλά ποσοστά για την εποχή στο ΚΚΕ, που ξεπερνούσαν το διψήφιο νούμερο!!! Μεταξύ των συνοικιών αυτών και η Κοκκινιά που έδωσε 12% στο ΚΚΕ.

55. Η ΜΕΓΑΛΗ ΧΙΜΑΙΡΑ…..«ΑΝΤΕ ΚΑΙ ΚΑΛΗ ΠΑΤΡΙΔΑ.»
Από την άλλη πλευρά ο προσφυγικός ελληνισμός δεν υπέστειλε τη σημαία της ελπίδας. Η μεγάλη χίμαιρα… «Άντε και καλή πατρίδα.» Η πρόποση και η ευχή των προσφύγων. Όνειρο απατηλό από τότε, από την υπογραφή της συνθήκης της Λοζάνης. Δεν μπορούσαν να αποδεχθούν τον ξεριζωμό, την οριστική διαγραφή των τόπων που γεννήθηκαν και μεγάλωσαν. Δεν ήταν δα και εύκολο. Ζούσαν με την προσδοκία της επιστροφής.

• Σπύρος Τζόκας